Rowerowe lato 2012 rozpocząłem od wyprawy do Gręzówki. Jest to mała wieś w województwie lubelskim położona pod Łukowem. Odegrała ona znaczącą rolę w powstaniu styczniowym, zapisała się również w historii podczas II wojny światowej. W latach okupacji hitlerowskiej w okolicy działał aktywnie konspiracyjny ruch niepodległościowy. Znajdowała się tam też baza partyzancka Armii Krajowej, Narodowych Sił Zbrojnych.
Jak większość swoich rowerowych wycieczek, tak i tą zaczynam w rodzinnych Siedlcach kierując się na południe. Jeszcze tuż przed dotarciem do Gręzówki w lesie na trasie Siedlce-Łuków dostrzegam dwa pomniki. Z umieszczonych na pomnikach tablic dowiaduję się, że upamiętniają one tragiczną w skutkach akcję partyzancką, do jakiej doszło 20 lipca 1944, między Gręzówką, a gajówką Kryńszczak. Celem jej było wzięcie do niewoli dowódcy dywizji Waffen SS „Grossdeutschland” gen. von Mannteuffla. Wówczas to 64 żołnierzy Oddziału I Batalionu 35 Pułku Piechoty Armii Krajowej ukrywających się w pobliskim rezerwacie przyrody Jata, dowodzonych przez por. Feliksa Barę ps. „Zbigniew” stoczyło zaciętą bitwę z Niemcami. Zginęło w niej 25 bardzo młodych żołnierzy AK z Łukowa i okolic oraz kilku z Warszawy, w tym byłych łukowskich gimnazjalistów i harcerzy, studentów warszawskich uczelni i sanitariuszka Jadwiga Szulc – Holnicka ps. „Wisia”. Rannych Niemcy dobijali. Również w samej wsi można znaleźć pamiątki bolesnej historii tej okolicy. Na cmentarzu parafialnym w Gręzówce znajduję pomnik poświęcony głównie żołnierzom walczącym we wrześniu 1939r. Za pomnikiem spoczywa 99 poległych żołnierzy w większości w bitwie pod Różą. Wśród nich jest również podh. Leszek Kożan – drużynowy III drużyny harcerskiej im. ks. St. Brzóski. Podchorąży zginął w walkach pod Gręzówką w 1939 r.
Równie ważną rolę, jak podczas II wojny światowej, a może nawet jeszcze ważniejszą wieś Gręzówka odegrała w czasie powstania styczniowego. W marcu 1863 roku miała tu miejsce potyczka powstańców dowodzonych przez Walentego Lewandowskiego, a wojskami carskimi. Kolejna bitwa rozegrała się tu w drugiej połowie kwietnia tegoż samego roku. Po stronie powstańczej dowodził tym razem Rudolf Różański. Trwającą 5 godzin zaciekłą bitwę przerwała dopiero noc. W otaczających Gręzówkę lasach rezerwatu Jaty w czasie powstania w ziemnej grocie pomiędzy drzewami ukrywał się ks. Stanisław Brzóska. W żywność zaopatrywał go m.in. dzierżawca Gręzówki – Władysław Gros. Za okazaną pomoc powstańcom ks. Brzóski w 1864 r. rosyjski gen. Maniukin wydał rozkaz aresztowania wszystkich podejrzanych. W październiku 1864 r. miała miejsce następna obława, której celem było pochwycenie ks. Brzóski. Ostatecznie księdza ujęto 29 kwietnia 1865 r. we wsi Spytki. 23 maja 1865r. został stracony przez powieszenie na rynku w Sokołowie Podlaskim. W lesie w pobliżu Gręzówki w rezerwacie Jata tuż obok groty, w której ukrywał się ksiądz udaje mi się odnaleźć pomnik wzniesiony ku jego czci. Uroczystość odsłonięcia miała miejsce 3 czerwca 1928 r. Wśród innych wartych zobaczenia obiektów w Gręzówce i okolicy jest chociażby figura Św. Huberta patrona wszystkich myśliwych czy też kilka innych drewnianych rzeźb. Nie lada gratkę będą mieli też geologowie, gdyż okolica skrywa podobno najpiękniej rozwinięty i największy na całej nizinie południowo-podlaskiej zespół wydm na czele z Łysą Górą – naturalną wydmą paraboliczną powstałą gdzieś na przełomie plejstocenu (okresu lodowcowego) i holocenu (okresu ocieplenia).
2012.06.19 Trasa: SIEDLCE-GRĘZÓWKA-REZERWAT JATA-GRĘZÓWKA-SIEDLCE (81km)
Więcej zdjęć:
